Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά ’25: Οι μουσικές κουλτούρες των νότιων Βαλκανίων

Αυτή η τρίτη χρονιά του «Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά: Οι μουσικές κουλτούρες των Νότιων Βαλκανίων» έχει ως θέμα τις αναπάντεχες επιρροές στις οικονομίες της λαϊκής μουσικής στην Ελλάδα, τα νότια Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη. Επειδή ο χρόνος επηρεάζει τον χώρο, ο τόπος όπου βρισκόμαστε δεν είναι ο ίδιος με αυτόν όπου βρισκόμασταν στο παρελθόν. Συχνά, είναι εκτός της συλλογικής μας μνήμης να αντιληφθούμε την ποικιλομορφία των γλωσσών, των κοινοτήτων και των θρησκειών που κάποτε μοιράζονταν έναν κοινό χώρο σε αυτή την περιοχή. Και το να μοιράζεσαι χώρο σημαίνει επίσης να δημιουργείς κουλτούρες, ειδικά μουσικές κουλτούρες. Όλες οι παραδόσεις, παλιές και νέες, αυτού του προγράμματος δανείζονται η μία από την άλλη, δημιουργώντας συγχωνεύσεις που εκπλήσσουν. Τα αυτιά μας πρέπει να είναι εξίσου ανοιχτά με το μυαλό μας. Και ως ηχητικοί αρχαιολόγοι, πρέπει να περιμένουμε το απροσδόκητο για το παρελθόν μας.

Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση επιστρέφει στην Κόνιτσα, μαζί με τον βραβευμένο με Grammy μουσικό παραγωγό Christopher King, για περαιτέρω εξερευνήσεις του διεθνώς καταξιωμένου προγράμματός τους. Το «Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά» είναι ένα τριήμερο μουσικό φεστιβάλ που συνδυάζει τους παραδοσιακούς ήχους των Βαλκανίων με πειραματικό αυτοσχεδιασμό και εθνογραφικό κινηματογράφο. Το τρίτο ετήσιο φεστιβάλ θα φιλοξενήσει μουσικούς από την ελληνική παράδοση του Πόντου, την κεντρική Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία, τη Μικρά Ασία, την Κρήτη και άλλες περιοχές. Τις δύο πρώτες βραδιές, μετά το τέλος των συναυλιών θα προβληθούν δύο ταινίες.

Εισαγωγή: Ο Christopher King παίζει 78άρια

Ο Κρίστοφερ Κινγκ θα παίξει επιλεγμένους δίσκους 78 στροφών από το μακρινό παρελθόν για να κάνει μια εισαγωγή στο πλαίσιο και τη σημασία του «Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά ’25» και των εμφανίσεων που θα ακολουθήσουν εκείνη την Παρασκευή το βράδυ.

1ο Μέρος: Μουσικές διαδρομές από την Κωνσταντινούπολη στην Ήπειρο: Zelişah, Βασίλης Κώστας και Παναγιώτης Αϊβαζίδης

(Μικρασιατικό σύνολο με φωνητικά, λαούτο, ντουντούκ και κανονάκι)

Αυτό το τρίο συγκεντρώνει τρεις καταξιωμένους μουσικούς και βιρτουόζους των παραδοσιακών τους οργάνων: τον Βασίλη Κώστα στο λαούτο, τον Παναγιώτη Αϊβαζίδη στο κανονάκι και την Τούρκισσα τραγουδίστρια Zelişah, η οποία παίζει επίσης ντουντούκ. Το πρόγραμμα που παρουσιάζουν γεφυρώνει το ρεπερτόριο της τουρκικής και της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, εξερευνώντας αυθεντικές συνθέσεις και αναδεικνύοντας τα κοινά στοιχεία των δύο αυτών μουσικών παραδόσεων. Από απλά κομμάτια έως κοινά ρυθμικά και ηχοχρωματικά στοιχεία, οι τρεις ερμηνευτές δημιουργούν νέους μουσικούς δρόμους και διαλόγους που αποκαλύπτουν τις κοινές τους ρίζες, προσφέροντας μια πραγματικά μοναδική μουσική εμπειρία.

2ο Μέρος: Χωρέτ’ (Θανάσης Στυλίδης, Νικηφόρος Φουλιράς, Σταύρος Καρυπίδης)

(Ποντιακά τραγούδια και χοροί με λύρα, αγγείο και νταούλι)
Το μουσικό σύνολο Χωρέτ’ είναι αφοσιωμένο στην ερμηνεία διαφόρων ποντιακών μουσικών παραδόσεων, με έμφαση στον σεβασμό των τοπικών ιδιαιτεροτήτων. Ο Θανάσης Στυλίδης τραγουδάει και παίζει λύρα, ο Νικηφόρος Φουλιράς παίζει λύρα, αγγείο [τουλούμ] και φλογέρα, ενώ ο Σταύρος Καρυπίδης είναι στο νταούλι.

3ο Μέρος: Fly Bird, Fly

(Ουγγρικό/βρετανικό ντοκιμαντέρ για την αναβίωση της ουγγρικής χορευτικής μουσικής με βιολιά)

Η ταινία “Fly Bird, Fly” [Πέτα πουλί, πέτα] αφηγείται την ιστορία της αναβίωσης της ουγγρικής λαϊκής μουσικής, που οι ίδιοι αποκαλούν «σπίτι χορού» ή táncház. Πρόκειται για ένα ιδίωμα που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970, είχε αναπάντεχο πολιτικό αντίκτυπο και εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά ενεργό μέχρι σήμερα. Ο σκηνοθέτης Simon Broughton θα προλογίσει την προβολή.

Εισαγωγή: Ο Christopher King παίζει 78άρια

Ο Κρίστοφερ Κινγκ θα παίξει επιλεγμένους δίσκους 78 στροφών από το μακρινό παρελθόν για να κάνει μια εισαγωγή στο πλαίσιο και τη σημασία του «Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά ’25» και των εμφανίσεων που θα ακολουθήσουν εκείνο το Σαββατόβραδο.

1ο Μέρος: Subcarpați

(Ρουμανικό μείγμα χιπ χοπ και λαϊκής μουσικής)

Οι Subcarpați σχηματίστηκαν το 2010 στο Βουκουρέστι από τον παραγωγό και καλλιτέχνη Marius Alexe, γνωστό και ως BEAN MC στη ρουμανική μουσική σκηνή. Με μέλη που προέρχονται από διάφορες περιοχές της χώρας, το συγκρότημα συνδυάζει τους σύγχρονους ήχους της ραπ και της χιπ χοπ με παραδοσιακά λαϊκά όργανα και μελωδίες του παρελθόντος.

2ο Μέρος: Kaynak Pipers Band

(Βουλγαρικό σύνολο αυλών)

Η κάμπα γκάιντα, ο παραδοσιακός αυλός της οροσειράς της Ροδόπης, αποτελεί χαρακτηριστικό σύμβολο της λαϊκής μουσικής της περιοχής, έχοντας διατηρήσει την αρχική μορφή της, όπως επίσης και τον ήχο και σκοπό της. Η Kaynak Pipers Band φέρνει στην Κόνιτσα την κάμπα γκάιντα, μαζί με άλλα παραδοσιακά όργανα και βουλγαρικές μελωδίες, για να μας υπενθυμίσει τις εθνοτικές συνδέσεις μας και να ενώσει τους πάντες στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν τη σημασία του του «Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά».

3ο Μέρος: Προβολή ταινιών των αδελφών Μανάκη

(Οι πρώτες κινηματογραφικές ταινίες των Βαλκανίων, συνοδεία ζωντανής αυτοσχεδιαστικής μουσικής)

Μεταξύ 1905 και 1926, οι πρωτοπόροι κινηματογραφιστές Γιαννάκης και Μίλτος Μανάκης αποτύπωσαν σε φιλμ τα νότια Βαλκάνια, διατηρώντας την κουλτούρα και την ιστορία μέσα στα καρέ των κινούμενων εικόνων. Η προβολή θα συνοδεύεται από ορχήστρα με ερμηνευτές που θα συνεργαστούν για να παίξουν μια ζωντανή αυτοσχεδιαστική «μουσική επένδυση» για τις ταινίες μικρού μήκους. Την προβολή θα προλογίσει ο Igor Stardelov, επικεφαλής του κινηματογραφικού αρχείου της Ταινοθήκης της Βόρειας Μακεδονίας.

Εισαγωγή: Ο Christopher King παίζει 78άρια

Ο Κρίστοφερ Κινγκ θα παίξει επιλεγμένους δίσκους 78 στροφών από το μακρινό παρελθόν για να κάνει μια εισαγωγή στο πλαίσιο και τη σημασία του «Γιατί ’ναι μαύρα τα βουνά ’25» και των εμφανίσεων που θα ακολουθήσουν εκείνη την Κυριακή το βράδυ.

1ο Μέρος: Szászcsávás Band

(Ουγγρική μπάντα εγχόρδων)

Το Σάστσαβας είναι ένα μικρό ουγγρικό χωριό στο κέντρο της Τρανσυλβανίας, στην επαρχία Μούρες της Ρουμανίας. Η περιοχή αυτή είναι διάσημη για τους Ρομά μουσικούς της και για τη μουσική από μπάντες εγχόρδων που κάποτε ακουγόταν σε όλη την κεντρική και ανατολική Ευρώπη και στα νότια Βαλκάνια. Με επικεφαλής την οικογένεια του Sándor Csányi, η Szászcsávás Band, που περιλαμβάνει τρία βιολιά, βιόλα και κοντραμπάσο, θα σας ξεσηκώσει με τη χορευτική μουσική της.

2ο Μέρος: Κρητική μπάντα του Κωστή Νοδαράκη

(Λύρα και ασκομαντούρα ανατολικής Κρήτης)

Ο Κωστής Νοδαράκης στην κρητική λύρα είναι επικεφαλής ενός σχήματος με δύο λαούτα και ασκομαντούρα, τον κρητικό αυλό. Ειδικευόμενος στη μουσική της ανατολικής Κρήτης, θα παρουσιάσει τους εξαιρετικά ρυθμικούς, υπνωτιστικούς χορούς της περιοχής αυτής.

3ο Μέρος: Χαλκιάδες

(Δύο κλαρίνα, λαούτο, βιολί και ντέφι σε μια δίωρη παράσταση)

Με επικεφαλής τον κλαριντζή Κωνσταντίνο Χαλκιά από τη Βούρμπιανη, έξω από την Κόνιτσα, η μπάντα των Χαλκιάδων αντιπροσωπεύει μια μοναδική σύγκλιση των χορευτικών μελωδιών και των ρυθμών της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας. Ο γιος του Κωνσταντίνου, Δημήτρης Χαλκιάς, παίζει επίσης κλαρίνο, ενώ τους συνοδεύουν οι Βασίλειος Τζιχάνης, Μιχαήλ Μιχόπουλος και Χαράλαμπος Αθανασόπουλος στο ακορντεόν, το βιολί και το ντέφι, αντίστοιχα.

Σάββατο 28.06.25 | 12:00–13:30 | Πλατεία Παλιάς Αγοράς

Εργαστήριο χορού και τραγουδιού της Ροδόπης

Τραγούδι θα διδάξει ο Konstantin Kuchev, ενώ για τον χορό θα υπάρχει ζωντανή μουσική από την Kaynak Pipers Band. Σε αυτό το συνδυαστικό εργαστήριο θα γίνει διδασκαλία κάποιων τραγουδιών με στόχο την αναζήτηση των δημιουργικών, εσωτερικών φωνών των συμμετεχόντων. Θα διδαχθούν βασικές κινήσεις, ρυθμοί και συνδυασμοί, έτσι ώστε να μπορέσουμε να συμμετάσχουμε σε κάποιους βασικούς χορούς την ίδια βραδιά. Οι συμμετέχοντες και συμμετέχουσες θα μάθουν κάποιους παραδοσιακούς χορούς της οροσειράς της Ροδόπης και θα γνωρίσουν καλύτερα την παράδοση μέσα από ιστορίες που θα μοιραστεί μαζί τους ο μουσικός.

Κυριακή 29.06.25 | 12:00–13:30 | Πλατεία Παλιάς Αγοράς

Εργαστήριο χορού των χωριών της Τρανσυλβανίας

Υπό την καθοδήγηση του Bencze Stefán και με συνοδεία της ζωντανής μουσικής από τη Szászcsávás Band, αυτό το εργαστήριο θα σας διδάξει τις βασικές κινήσεις, τους ρυθμούς και τους συνδυασμούς, ώστε να μπορέσετε να συμμετάσχετε στους βασικούς χορούς το βράδυ της ίδιας μέρας.

Ανάμεσα σε επιβλητικά βουνά, μύθους και θρύλους, το σπίτι της Χάμκως –της μητέρας του Αλή Πασά των Ιωαννίνων– είναι μια καλοκρυμμένη χρονομηχανή στην πεδιάδα της Κόνιτσας. Ιστορικό και διατηρητέο μνημείο που κάποτε το περιέβαλλε ένας ψηλός περίβολος με πολεμίστρες και μυστικές εισόδους, το συγκρότημα κτιρίων του αρχοντικού της Χάμκως μεταφέρει απευθείας τον επισκέπτη στον 18ο και 19ο αιώνα· σημείο συνάντησης ανθρώπων και παραδόσεων των Βαλκανίων, αλλά και γόνιμο έδαφος για να τεθούν τα στέρεα θεμέλια του εδώ και τώρα. Σήμερα, λίγα είναι αυτά που παραμένουν ακέραια στον αρχαιολογικό χώρο: η επιβλητική τοξωτή είσοδος, ο υπερυψωμένος πύργος, κάποια βοηθητικά κτίρια, καθώς και τμήματα από τον πανύψηλο περίβολο του συγκροτήματος.