Το Παρελθόν (Le Passé) | Julien Gosselin

«Το μέλλον είναι το παρελθόν» δηλώνει ο Julien Gosselin και στην πρώτη του αυτή εμφάνιση στη Στέγη μάς προσκαλεί σε μια επικών διαστάσεων αναζήτηση του χαμένου χρόνου, του ουμανισμού και της πίστης στην ομορφιά.

Σκηνοθέτης ταυτισμένος με την αποθέωση της λογοτεχνίας στο θέατρο ήδη από τα πρώτα του έργα –τα «Στοιχειώδη Σωματίδια» του Michel Houellebecq και το «2666» του Roberto Bolaño–, ο 38χρονος σήμερα Ζιλιάν Γκοσλέν άντλησε την έμπνευση για το "Le Passé" από τα διηγήματα του Ρώσου συγγραφέα Λεονίντ Αντρέγεφ (1871–1919).

Στόχος του: μια «παράσταση-φόρος τιμής στην εξαφάνιση του θεάτρου και της ανθρωπιάς». Το "Le Passé" ξεκινά με μια αποτυχημένη γυναικοκτονία, περιλαμβάνει μια σκηνή-σοκ όπου το ιδανικό της πρώτης αγάπης αποκαθηλώνεται και καταγράφονται μια σειρά ακροτήτων στο όνομα του έρωτα. Κι όμως, η παράσταση οικοδομείται ως έργο τέχνης: κοστούμια εποχής και σκηνές που θυμίζουν το σινεμά του Ταρκόφσκι, υπό το φως των κεριών, εκτυλίσσονται σε ένα σπίτι που χτίζεται και καταρρέει – όπως και οι σχέσεις των ενοίκων του. Χιονισμένα τοπία, σαν πίνακες του Φλαμανδού ζωγράφου της Αναγέννησης Brueghel, συνυπάρχουν με ζωντανή κινηματογράφηση του θιάσου που δίνει ερμηνείες αμείωτης έντασης, σε μια σπαρακτική τελετουργία αποχαιρετισμού προς τον έρωτα – άρα και την ανθρωπότητα.

Τα θεατρικά έργα δεν γεννιούνται ποτέ από μια ιδέα. Αντιθέτως, προκύπτουν από ένα τέλειο μείγμα ζωής, θεάτρου, πραγμάτων που θέλουμε να πετύχουμε και άλλων που δεν θέλουμε. Καθώς κάναμε πρόβες για την προηγούμενη παράσταση, “Players, Mao II, the Names” πάνω σε κείμενα του Don DeLillo, φαντάστηκα να ανεβάζω ένα κλασικό έργο, όπως τον «Γλάρο» [του Τσέχοφ], καταστρέφοντας την παράσταση και εξολοθρεύοντας τους χαρακτήρες αμέσως μετά την παράσταση του [χαρακτήρα-σκηνοθέτη στον «Γλάρο»] Τρέπλιεφ, είτε από ένοπλους τρομοκράτες είτε με την προοδευτική εξαφάνιση ανθρώπων με κοστούμια επί σκηνής. Στην αρχή νόμιζα πως αυτό ήταν ξανά συνέπεια του θυμού μου απέναντι στον κόσμο του θεάτρου, στην παράδοση και στις υποτιθέμενες προσδοκίες του κοινού για κάτι που ήδη γνωρίζει, δηλαδή τα έργα ρεπερτορίου.

Λίγους μήνες αργότερα τηλεφώνησα στον μεταφραστή André Markowicz. Του είπα ότι για πρώτη φορά έψαχνα ένα παλιό κείμενο και του μίλησα για μια κοινωνία των αρχών του 20ού αιώνα σε αποσύνθεση. Του είπα ότι σκεφτόμουν τα «Παιδιά του Ήλιου» του Γκόρκι. Αλλά ο Γκόρκι δεν είναι ακριβώς του γούστου μου· [το θέατρό του] είναι πολύ σκληρό και σωματικό για μένα. Δεν ήθελα να μιλήσω για τον θυμό· αντ’ αυτού, ήθελα να αφηγηθώ μια ιστορία αποχαιρετισμού. Αυτοί οι άνθρωποι δεν θα έπρεπε να σκοτώνονται από τα όπλα της επανάστασης. Θα έπρεπε να αργοσβήνουν μέσα στη ροή των γεγονότων.

Σκέφτηκα τον Houellebecq, που έγραφε στο τέλος του βιβλίου «Ο χάρτης και η επικράτεια»: «Ο θρίαμβος της φύσης είναι απόλυτος». Σκέφτηκα επίσης σκηνοθέτες που ανεβάζουν κλασικά έργα. Σκέφτηκα τι λέει συχνά ο κόσμος: «Οι θεατρικοί συγγραφείς μιλούν σε μας». «Ο Σαίξπηρ είναι πιο σύγχρονος από οποιονδήποτε άλλο θεατρικό συγγραφέα». Έπειτα κοίταξα πίσω, τη δουλειά μου μέχρι σήμερα. Αυτά τα σύγχρονα κείμενα πάνω στα οποία δούλεψα σαν να ήταν ξεχασμένοι, χαμένοι κόσμοι, σαν να τα παρατηρούσαμε από το μέλλον, σε μια εποχή που οι κοινωνίες μας είχαν πεθάνει, όπως και ο κόσμος. Σήμερα πιστεύω πως ο λόγος που διασκευάζουμε τα κλασικά κείμενα δεν είναι η διαχρονικότητά τους, αλλά η απόστασή τους από εμάς.

Θέλουμε να ξαναδούμε ανθρώπους που δεν υπάρχουν πια, που έχουν φύγει. Θέλουμε να ξανακούσουμε γλώσσες που έχουν αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, θέλουμε να καταλάβουμε ποιοι ήμασταν και να δούμε τους νεκρούς να ζωντανεύουν. Αυτό ακριβώς προσπάθησα να εξηγήσω στον Αντρέ Μαρκοβίτς. Του είπα πως ήθελα να κάνω μια παράσταση που θα μιλά ταυτόχρονα για τον επικείμενο αφανισμό της ανθρωπότητας και την εξαφάνιση του κλασικού θεάτρου. Έναν καυστικό και ειλικρινή αποχαιρετισμό στην ανθρωπότητα και στον συμβατικό καθωσπρεπισμό.

Με ρώτησε τότε: «Γνωρίζεις τον Λεονίντ Αντρέγεφ;» Δεν τον είχα ακούσει καν. Έπαθα σοκ διαβάζοντας το έργο του. Ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα τόσο ανθρώπινα κοντά σε έναν συγγραφέα που είχε πεθάνει εδώ και καιρό. Ο Αντρέγεφ διαφέρει πολύ από τους σύγχρονούς του. Έγραψε θεατρικά, διηγήματα και συμβολικά έργα. Διαβάζοντας το έργο του Αντρέγεφ, βρίσκεις λέξεις που σε διαπερνούν σε όλες τις σκηνές, τους διαλόγους και τις φράσεις. Σαν να μπορούσαμε, με λίγες λέξεις, να αγγίξουμε την ουσία του πόνου και της ομορφιάς του κόσμου.

Θα δουλέψω πάνω σε διάφορα θεατρικά του έργα –το «Ρέκβιεμ», την «Αικατερίνη Ιβάνοβνα»– και σε δύο διηγήματα, τα «Μέσα στην καταχνιά» και «Η άβυσσος». Θα εργαστώ με βίντεο, μουσική και έναν θίασο που θα αποτελείται από τους ίδιους ηθοποιούς με τους οποίους δουλεύω πάντα, αλλά και μερικούς νέους.

Η παράσταση θα εξερευνήσει νέες ιδέες καθώς θα δουλέψω με ζωγραφική, καμβάδες, κεριά, παλιά κοστούμια που θα συνυπάρχουν με την κάμερα, διαφανείς χώρους και σύγχρονες εικόνες. Θα υπάρχουν ζωγραφισμένα τοπία, αστικά σαλόνια, χειμερινοί κήποι και μουσικοί στον χώρο της ορχήστρας.

Όπως στο “Solaris”, το φάντασμα του Ταρκόφσκι θα αιωρείται πάνω από την παράσταση. Πλάνα από το διαστημόπλοιό του θα ακολουθούν εικόνες από κάποιον πίνακα του Brueghel που απεικονίζει ένα πλήθος χωρικών. Μέσα από τη γραφή του Αντρέγεφ, η νέα μου παράσταση θα διαγράψει έναν παρόμοιο κύκλο. Ένα ρητό λέει ότι το μέλλον είναι το παρελθόν. Θα είναι ένας φόρος τιμής στην τέχνη και την ανθρωπότητα που εξέλειψαν, στις σκοτεινές εποχές που παρατηρούνται από το διάστημα, όταν οι άνθρωποι περπατούσαν ακόμη στο χιόνι, ως ομάδα.

—Julien Gosselin, Δεκέμβριος 2020