Δημήτρης Παπανικολάου: Αerial Breaths

Κατανοούμε την κοινωνική μας ταυτότητα σε σχέση με τους άλλους, όμως αντιλαμβανόμαστε τους άλλους με έμμεσο τρόπο, ανιχνεύοντας την αλληλεπίδρασή τους με τον φυσικό χώρο που βρίσκεται κοντά μας. Τι θα συνέβαινε αν τα ίχνη αυτής της αλληλεπίδρασης μπορούσαν να διαμεσολαβηθούν εξ αποστάσεως από τα αστικά μας περιβάλλοντα, επιτρέποντας σε άσχετους μεταξύ τους ανθρώπους να βιώνουν συλλογικά την παρουσία των άλλων; Το “Aerial Breaths” διερευνά το φυσικό περιβάλλον ως μέσο συλλογικής δράσης, δίνοντας τη δυνατότητα στο κοινό να ενεργοποιεί έναν γιγάντιο, μεταμορφώσιμο φουσκωτό όγκο μέσω ριπών αέρα που ενεργοποιούνται από τα κινητά τους τηλέφωνα. Οι επισκέπτες βιώνουν την παρουσία των άλλων μέσω των κινήσεων της δομής, οι οποίες δίνουν μορφή σε αναδυόμενα μοτίβα συνεργασίας, ανταγωνισμού, εδαφικότητας και κοινωνικής ταυτότητας, σε πραγματικό χρόνο.

Ως δημιουργός και ερευνητής που εργάζομαι στο σταυροδρόμι των ψηφιακών μέσων, του χώρου και της κοινωνίας, πάντα με γοήτευαν τα ζητήματα που αφορούν το ατομικό και το συλλογικό – η ικανότητα ενός μεμονωμένου ατόμου να επηρεάζει τη συμπεριφορά μιας ομάδας και ο τρόπος με τον οποίο η δυναμική αυτών των σχέσεων μπορεί να ενορχηστρωθεί μέσω του design. Το “Aerial Breaths” αποτελεί μέρος μιας σειράς έργων που αναπτύσσω τα τελευταία δέκα χρόνια, με στόχο την ενδυνάμωση των ανθρώπων μέσα από τεχνολογίες που τους επιτρέπουν να εκδηλώνουν εδαφικά την παρουσία τους και να αλληλεπιδρούν με άλλους ελέγχοντας από απόσταση το κοινό φυσικό τους περιβάλλον.

Η εδαφικότητα αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συμπεριφοράς: δρούμε εδαφικά ενστικτωδώς, καθοδηγούμενοι από μια φυσική τάση να ασκούμε έλεγχο στο περιβάλλον μας. Ωστόσο, η εδαφικότητα είναι και βαθιά κοινωνική. Δρούμε εδαφικά με τρόπο εκφραστικό για να δηλώσουμε την παρουσία μας στους άλλους· με τρόπο αντανακλαστικό, ως απόκριση στην εδαφική συμπεριφορά των άλλων· και με τρόπο μιμητικό, όταν εντασσόμαστε στη δυναμική μιας ομάδας από αίσθημα συντροφικότητας. Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, τέτοιου είδους αλληλεπιδράσεις ενισχύουν την αντίληψή μας για την ταυτότητα, προτρέποντάς μας να αναλογιστούμε τι μας ενώνει και τι μας χωρίζει εντός ενός εδαφικού πλαισίου.

Το “Aerial Breaths” προσκαλεί τους ανθρώπους να ζωντανέψουν συλλογικά ένα μνημειώδες φουσκωτό αντικείμενο, στέλνοντας σταδιακές ριπές αέρα μέσω των προσωπικών τους συσκευών. Κάθε ανώνυμη συνεισφορά μεταβάλλει διακριτικά τη μορφή ενός ρεαλιστικού κύβου, περικλεισμένου σε ένα διαφανές κυβικό κέλυφος, καθιστώντας την ατομική παρουσία αντιληπτή αλλά μη ανιχνεύσιμη. Το έργο διερευνά με παιχνιδιάρικο τρόπο την κοινωνική συμπεριφορά μέσω μιας από τις πιο θεμελιώδεις δυνατότητες της τεχνολογίας των πληροφοριών: την ικανότητα να τηλεχειριζόμαστε συλλογικά τον κοινό μας κόσμο. Θα παρέμβουμε στις ενέργειες των άλλων ή θα τις συμπληρώσουμε;

Οι φουσκωτοί όγκοι μεγάλης κλίμακας έχουν μακρά ιστορία στις πειραματικές τέχνες και την αρχιτεκτονική, ως ελαφριά, οικονομικά μέσα για τη δημιουργία αντικειμένων και κατασκευών μνημειωδών διαστάσεων από ευρέως διαθέσιμα υλικά, όπως ύφασμα ripstop ή φύλλα πολυαιθυλενίου με φράγμα υδρατμών. Χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς στο κίνημα της Ριζοσπαστικής Αρχιτεκτονικής, όπως στο “Urboeffimeri” των UFO, στο “OASE No. 7” των Haus-Rucker-Co και σε έργα των Ant Farm. Στην τέχνη στον δημόσιο χώρο, πρωτοποριακά παραδείγματα περιλαμβάνουν τα έργα “Atmosfields” του Graham Stevens, “Airground” του Jeffrey Shaw, “Poetic Cosmos of the Breath” και “Museo Aero Solar” του Tomás Saraceno, καθώς και τις φουσκωτές κατασκευές των Otto Piene και Doron Gazit. Το “Aerial Breaths” συνεχίζει αυτή την παράδοση, ενσωματώνοντας σύγχρονες τεχνολογίες για συλλογική και απομακρυσμένη αλληλεπίδραση.

Το Onassis AiR/ONX Fellowship μου πρόσφερε μια μοναδική ευκαιρία να εμβαθύνω σε μια προσωπική καλλιτεχνική εξερεύνηση και να μοιραστώ το έργο μου με το κοινό. Ένα πολύτιμο μέρος αυτής της εμπειρίας ήταν η αλληλεπίδραση με τους-ις υπόλοιπους-ες συμμετέχοντες-ουσες στο πρόγραμμα. Αν και ως ακαδημαϊκός είμαι εξοικειωμένος με διανοητικούς διαλόγους, ήταν ασυνήθιστο που τις συνάντησα σε ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον, όπου η δημιουργική δράση συχνά υπερισχύει της ερευνητικής αντικειμενικότητας.

Καθοριστικό στοιχείο της συμμετοχής μου στο πρόγραμμα αποτέλεσε η ευκαιρία να δημιουργήσω ένα εργαστήριο και να συντονίσω μια ομάδα 25 ενθουσιωδών και ταλαντούχων φοιτητών-εθελοντών, που κινητοποιούνταν αποκλειστικά από τη δίψα για μάθηση και τον ενθουσιασμό τους για τη συμμετοχή σε ένα έργο αυτής της κλίμακας. Εξίσου σημαντική ήταν η υποστήριξη του Onassis Culture, που παρείχε έναν βιομηχανικό χώρο για την κατασκευή και την ανάπτυξη της εγκατάστασης. Χωρίς τα δύο αυτά στοιχεία, το έργο δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί.

Τα Ανοιξιάτικα Open Days του Onassis AiR προσέφεραν μια πολύτιμη ευκαιρία να παρουσιαστεί το έργο στο κοινό. Η παρατήρηση του τρόπου με τον οποίο οι επισκέπτες αλληλεπιδρούσαν με την τεχνολογία μού επέτρεψε να λάβω κρίσιμες αποφάσεις για τα μελλοντικά βήματα του πρότζεκτ. Στο εργαστήριο οι χρήστες είναι υπομονετικοί με καθυστερημένες απαντήσεις· σε δημόσιους χώρους, όμως, η άμεση ανατροφοδότηση είναι απαραίτητη για να διατηρηθεί η προσοχή. Ιδιαίτερα σημαντική για μένα ήταν και η έντονη ανταπόκριση του κοινού στην κλίμακα της εγκατάστασης.

Τέλος, νιώθω βαθιά ευγνωμοσύνη προς τις εξαιρετικές ομάδες του Onassis AiR και του Onassis ONX για τον επαγγελματισμό, τη σταθερή υποστήριξη και την ακούραστη θετική τους στάση — και ιδιαίτερα προς τη Σωτηρία, την Έφη, την Ιωάννα, τη Νεφέλη, τον Πρόδρομο και όλη την τεχνική ομάδα.

Σύλληψη, δημιουργία, διεύθυνση, τεχνική ανάπτυξη: Δημήτρης Παπανικολάου | Urban Synergetics Lab

Φοιτητές βοηθοί (αλφαβητικά): Ζωή Βουλγάρογλου, Φίλιππος Βάλσαμος, Βικτώρια Καλαμπάλη, Βασιλική Καλκούνου, Κατερίνα Καρτσιδήμα, Άγγελος Μανάρας, Ηρώ Μιχαηλίδη, Δημήτρης Μπίμης, Πέρσα Μπουζιάνα, Γιώργος Ξηρός, Νίκος Οικονόμου, Μαριάννα Πανταζή, Μαρία Αντωνία Παπαϊωάννου, Σοφία Παπασταθοπούλου, Αναστασία Πατέλη, Αλκιβιάδης Προίσκος, Ιωάννα Ράντζα, Σταυρίνα Σκάρα, Ζωήνα Σταύρου, Άρτεμις Τσεκούρα, Άννυ Τσιλεγκίρη, Αντώνης Χόντα, Μαριάννα Χριστοπούλου, Ναπολέων Χριστοφής

Άλλοι χορηγοί: Το έργο “Aerial Breaths” βασίζεται σε έρευνα που αρχικά υποστηρίχθηκε από το Knight Foundation, το Miami Foundation και το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στο Σάρλοτ.