Pavle Mijuca | Επαναπλαισιώνοντας την Αθήνα: Η διαδρομή του Ζενέτου

Το πρότζεκτ αυτό εξετάζει το αστικό τοπίο της Αθήνας, εστιάζοντας σε χωρικά φαινόμενα και πολεοδομικές προκλήσεις, όπως είναι ο εξευγενισμός (gentrification), η τουριστικοποίηση και η άναρχη αστική εξάπλωση. Εν μέσω ραγδαίας ανάπτυξης και απαιτήσεων για δημιουργία υποδομών, η ανάπτυξη της πόλης συχνά συντελείται σε βάρος των τοπικών κοινοτήτων και των πολύπαθων χώρων πρασίνου. Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις δυναμικές, το πρότζεκτ επανεξετάζει τη σύγχρονη Αθήνα μέσα από το οραματικό αλλά υποτιμημένο πρίσμα του αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Τάκη Ζενέτου. Παρά την περιορισμένη αποδοχή που γνώρισε όσο ήταν εν ζωή, ο Ζενέτος παραμένει μια εμβληματική μορφή, οι ριζοσπαστικές παρεμβάσεις του οποίου αντιτάχθηκαν στην απουσία συνεκτικού πολεοδομικού σχεδιασμού, στην έξαρση της μνημειακής αρχιτεκτονικής, στην παραμέληση του περιβάλλοντος και στις αποσπασματικές και βραχυπρόθεσμες αστικές λύσεις. Η παρακαταθήκη του επιβιώνει σε μια αποσπασματική αρχιτεκτονική παρουσία – εν μέρει υλοποιημένη και εν μέρει διαγραμμένη.

Μέσα από χωρική έρευνα, το πρότζεκτ ιχνηλατεί τόσο το υλοποιημένο όσο και το άχτιστο έργο του Τάκη Ζενέτου, τοποθετώντας την πρακτική του στο σημερινό αθηναϊκό πλαίσιο. Στόχος του δεν είναι μόνο η αναψηλάφηση της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής του παρακαταθήκης, αλλά και ένας υποθετικός στοχασμός, με κριτική και φαντασιακή διάθεση, για το πώς ο Ζενέτος ενδεχομένως θα ανταποκρινόταν στις σημερινές πιέσεις που αναδιαμορφώνουν την Αθήνα: την ανεξέλεγκτη τουριστικοποίηση, τις ομοιόμορφες κατασκευαστικές λύσεις και τον διαρκώς εντεινόμενο αστικό εξευγενισμό. Μέσα από την άμεση εμπλοκή με τα υλικά και ιδεολογικά ίχνη του έργου του, το πρότζεκτ προτείνει μια μορφή (δια)χρονικής συνεργασίας, χρησιμοποιώντας τη ριζοσπαστική, συστηματοποιημένη σκέψη του Ζενέτου ως ένα πρίσμα, μέσω του οποίου να τεθούν ερωτήματα για τους σημερινούς αστικούς μετασχηματισμούς. Αντί να αντιμετωπίσει τον Ζενέτο ως ιστορική προσωπικότητα παγωμένη στον χρόνο, το πρότζεκτ τον φέρνει στο προσκήνιο ως εννοιολογικό συνομιλητή του: έναν άνθρωπο του οποίου οι οραματικές, οικολογικά ευαισθητοποιημένες και κοινωνικά συνειδητοποιημένες ιδέες προσφέρουν μια εναλλακτική απέναντι στα περιοριστικά μοντέλα που κυριαρχούν στην αστική ανάπτυξη των ημερών μας. Η προσέγγιση αυτή δεν περιορίζεται σε μια αρχιτεκτονική ανάγνωση, αλλά περιλαμβάνει μια κοινωνικοχωρική επαναπλαισίωση: να φανταστούμε πώς η κριτική του Ζενέτου στον κατακερματισμένο πολεοδομικό σχεδιασμό, την κερδοσκοπική κτηματομεσιτική δραστηριότητα και την αισθητικοποιημένη μνημειακή αρχιτεκτονική θα μπορούσε να βρει το ανάλογό της στη σημερινή εμπορευματοποίηση των γειτονιών μέσω του Airbnb, στην εξαφάνιση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων και στη μετατροπή της αστικής εμπειρίας σε προϊόν παγκόσμιας κατανάλωσης.

Παράλληλα, το πρότζεκτ κάνει αναγωγές με το έργο του Γιουγκοσλάβου (Κροάτη) αρχιτέκτονα Rikard Marasović, ο οποίος υπέστη ανάλογη περιθωροποίηση από τον θεσμικό λόγο. Η κοινή τους μέριμνα για την αρχιτεκτονική τυπολογία και την περιβαλλοντική ενσωμάτωση, τις οποίες μαρτυρούν έργα όπως το Παιδικό Παραθαλάσσιο Θέρετρο Υγείας στην Κραβαβίτσα της Κροατίας και το Σχολικό σύμπλεγμα του Αγίου Δημητρίου [το λεγόμενο «Στρογγυλό Σχολείο» στο Μπραχάμι], προσφέρει ένα συγκριτικό πλαίσιο για τη διερεύνηση της ευρύτερης μεσογειακής πραγματικότητας. Γεφυρώνοντας ιστορικά παραδείγματα με σύγχρονες πραγματικότητες, το πρότζεκτ εξετάζει εντέλει πώς η αρχιτεκτονική μπορεί να λειτουργήσει πέρα από τη νοσταλγία ή το θέαμα, προσφέροντας αντιθέτως έναν τρόπο αντίστασης στις ομογενοποιητικές δυνάμεις που διαμορφώνουν τις σημερινές πόλεις.