Inshallah Montero: Επανακτώντας τη Φιλιππινέζα | Διαμορφώνοντας το ονειρικό τοπίο της Φιλιππινέζας μετανάστριας

Το “Reclaiming Filipineza” είναι ένα πρότζεκτ σε συνεργασία με Φιλιππινέζες μετανάστριες που ζουν στην Αθήνα. Στόχος μου είναι να δημιουργήσω ένα βίντεο-υφαντό του τοπίου του υποσυνείδητου τους με τις πληροφορίες που θα συλλέξω από τα νυχτερινά τους όνειρα. Ποια είναι τα επαναλαμβανόμενα στοιχεία που εμφανίζονται στο υποσυνείδητό τους; Αυτό το ονειρικό τοπίο στοχεύει στην κατανόηση σε βάθος της δύναμης και της ταυτότητας αυτών των γυναικών μέσα από τη γνώση που προσφέρει η ονειρική εργασία των Φιλιππινέζων προγόνων μας, των Babaylan.

Ένα ελληνικό λεξικό του 1998 περιλάμβανε τη λέξη «Φιλιππινέζα», που σήμαινε τόσο γυναίκα από τις Φιλιππίνες όσο και «υπηρέτρια». Η σκληρή πραγματικότητα των μορφωμένων Φιλιππινέζων γυναικών που εργάζονται ως οικιακές βοηθοί ή νταντάδες στην ευρωπαϊκή ήπειρο έρχεται σε αντίθεση με την ιστορία των γυναικών στις Φιλιππίνες. Οι Φιλιππίνες είναι γνωστό ότι είναι μια μητριαρχική κοινωνία, όπου οι γυναίκες κατείχαν ίσες θέσεις με τους άνδρες, ακόμη και πριν οι Ισπανοί αποικίσουν τα νησιά τον 16ο αιώνα. Οι γυναίκες που εργάζονται στο εξωτερικό σε χώρες όπως η Ελλάδα είναι οι συντηρήτριες των οικογενειών τους. Ονομάζονται “Overseas Filipino Workers” (OFWs) και έχουν καταφέρει να βγάλουν τις οικογένειές τους από τη φτώχεια και να συμβάλλουν σημαντικά στην οικονομία των Φιλιππίνων. Είναι μια υπερδύναμη.

Στην προ-αποικιακή εποχή, οι Φιλιππινέζες θεωρούνταν αξιόπιστες ως Babaylans. Ο ρόλος αυτός αναλαμβανόταν κυρίως από γυναίκες στην κοινότητα και ήταν ισότιμος με τον ανδρικό ρόλο του Datu ή αρχηγού. Η Babaylan είναι θεραπεύτρια και ιέρεια που λειτουργεί ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ του κόσμου των ανθρώπων και των πνευμάτων. Πιστεύεται ότι οι γυναίκες είναι περισσότερο συντονισμένες με τη φύση και τα πνεύματα γύρω τους, επειδή θεωρούνται πύλες από τον κόσμο των ονείρων στον πραγματικό κόσμο, γεννώντας τη ζωή.

Μια Babaylan πιστεύει ότι οι άνθρωποι έχουν δίδυμες ψυχές. Η πρώτη είναι η Ginhawa, η πνοή της ζωής μας, που συνδέεται με το φυσικό μας σώμα. Η Kalag είναι η άλλη, η αστρική ψυχή της ύπαρξής μας, που επιβλέπει τις πνευματικές μας ανάγκες. Όταν κοιμόμαστε, λέγεται ότι η Kalag ταξιδεύει έξω από το σώμα μας στον κόσμο των πνευμάτων, δημιουργώντας έτσι τα όνειρά μας. Τα όνειρα συνήθως μεταφέρουν μηνύματα από τους θεούς ή τα πνεύματα.

Το “Reclaiming Filipineza” είναι ένα πρότζεκτ που θα ήθελα να δημιουργήσω σε συνεργασία με Φιλιππινέζες μετανάστριες στην Αθήνα. Μαζί θα πραγματοποιήσουμε ένα εργαστήριο ημερολογίου ονείρων, θα συνθέσουμε το ταξίδι τους στον κόσμο των πνευμάτων και θα δημιουργήσουμε ένα ονειρικό τοπίο που θα μας δείξει ποια στοιχεία επαναλαμβάνονται συχνά στα όνειρά τους και ποια κρυμμένα μηνύματα μπορεί να κρύβονται πίσω από αυτά. Στοχεύοντας να αναδείξω πώς τα όνειρα θα μπορούσαν να διευρύνουν την κατανόηση της Φιλιππινέζικης διασποράς, τα ονειρικά τοπία θα μετατραπούν σε έναν ψηφιακό βιντεοχάρτη, στον οποίο οι επισκέπτες θα μπορούν να δουν ένα πραγματικό τοπίο φτιαγμένο από αποσπασματικές και αισθητηριακές εικόνες που σχετίζονται με κάθε στοιχείο των ονείρων αυτών των γυναικών.

Η ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΖΑ ως θεραπεύτρια, ιέρεια και μητέρα

Η μητριαρχική κοινωνία των προγονικών μας Φιλιππίνων δεν αποικιοποιήθηκε ποτέ. Οι γυναίκες κρατούσαν πάντα τις οικογένειες ενωμένες και, μαζί με τον Αρχηγό της φυλής, ηγούνταν των κοινωνιών ως “Babaylan”, δηλαδή ως θεραπεύτριες και ιέρειες. Ενώ ο φύλαρχος προστάτευε την κοινότητά του στον υλικό κόσμο, οι Babaylan, που συνήθως ήταν γυναίκες, προστάτευαν το χωριό στον πνευματικό κόσμο.

Όταν ήρθαν οι Ισπανοί κατακτητές, εισήγαγαν τον χριστιανισμό και δαιμονοποίησαν την Babaylan. Επαναπροσδιόρισαν τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να συμπεριφέρεται μια γυναίκα, ως «ανατολίτικο στολίδι», ένα πλάσμα σεμνό και υπάκουο. Αλλά το θηλυκό πνεύμα αρνήθηκε να φυλακιστεί, κι έτσι ηρωίδες όπως η Teresa Magbanua και η Gabriel Silang ηγήθηκαν επαναστάσεων κατά της Ιεράς Εξέτασης.

Αργότερα έφτασαν οι Αμερικανοί και μας πούλησαν την εικόνα του Αμερικανικού Ονείρου. Η γυναίκα θα έμενε στο σπίτι να πλένει τα πιάτα και να περιμένει τον άντρα της να γυρίσει από τη δουλειά. Αλλά οι γυναίκες δεν έμεναν στο σπίτι· ανέκαθεν εργάζονταν πλάι στους άντρες τους. Αυτή η μητριαρχική κουλτούρα έκανε τις Φιλιππίνες να αποκτήσουν την πρώτη γυναίκα πρόεδρο στην Ασία το 1986.

Πάντα πίστευα ότι αυτή η θηλυκή δύναμη που βρίσκεται μέσα σε κάθε Φιλιππινέζα πηγάζει από την ιστορία μας, από την αναγνώριση της ιερής ενέργειας της γυναίκας στις Φιλιππίνες της προαποικιακής εποχής. Η Babaylan είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας, τόσο ώστε ακόμη και στους μεταποικιακούς χρόνους η δύναμή της εκδηλώνεται στα όνειρα και στον υλικό κόσμο της Φιλιππινέζας μετανάστριας.

Το κάλεσμα των Babaylan στις μεταποικιακές Φιλιππίνες

Αναζητώντας όνειρα στην Αθήνα, γνώρισα τις μητέρες που τόλμησαν και ρίσκαραν τα πάντα για να προσπαθήσουν να βγάλουν χρήματα στο εξωτερικό. Έφυγαν όταν τα παιδιά τους ήταν ακόμα βρέφη, έφυγαν όταν οι ίδιες ήταν μόλις 17 χρονών, έφυγαν όταν οι γονείς τους ήταν άρρωστοι και ηλικιωμένοι. Αυτές οι γυναίκες αντιμετώπισαν την πρόκληση ενός ηρωικού ταξιδιού, ώστε να φέρουν με τα δικά τους χρήματα εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη και στέγαση στις οικογένειές τους πίσω στην πατρίδα. Από πνευματικές προστάτιδες του παρελθόντος, έγιναν οι μαχήτριες του καιρού μας.

Ωστόσο, εγώ έψαχνα τα ίχνη των Babaylan στις σύγχρονες Φιλιππινέζες μετανάστριες, μέσα από τα όνειρά τους. Σύμφωνα με την προγονική λαϊκή σοφία, τα όνειρα γεφυρώνουν τον αστρικό με τον υλικό κόσμο. Έφερναν μηνύματα από πνεύματα, θεούς, προγόνους ή άγνωστες ενέργειες από το επέκεινα. Τα όνειρα ήταν η γλώσσα και ο τρόπος ίασής τους, καθώς αποκάλυπταν θεραπείες, απαντήσεις και καθοδήγηση.

Μέσα από τις συνομιλίες μας και τις συνεντεύξεις που τους πήρα, συνειδητοποίησα ότι αρκετές είχαν προφητικά όνειρα, μερικά εκ των οποίων αποκάλυπταν μελλοντικά γεγονότα ή κάποιο κάλεσμα για φροντίδα:

• «Είδε στο όνειρό της πως καθόταν δίπλα της στο λεωφορείο μια γυναίκα δίχως πρόσωπο. Το λεωφορείο χάλασε και η γυναίκα δίχως πρόσωπο της είπε ότι δεν αισθανόταν καλά… Αυτό το όνειρο της Τερεσίτα ήταν ένα μήνυμα από την πρώην εργοδότριά της, η οποία ήταν βαριά άρρωστη στο νοσοκομείο. Προσπαθούσε να τη βρει, αλλά το τηλέφωνο της Τερεσίτα δεν λειτουργούσε. Μετά από αυτό το όνειρο, επικοινώνησαν και η Τερεσίτα πήγε στο νοσοκομείο για να είναι μαζί με τη γυναίκα που ήθελε συντροφιά. Της έκανε μασάζ, της έκανε μπάνιο και της έλεγε ιστορίες ενώ εκείνη ήταν ξαπλωμένη στο κρεβάτι».
• «Η 22χρονη κόρη της εργοδότριάς της εμφανίστηκε στο όνειρό της και της είπε να προσέχει το μωρό της. Μετά από δύο εβδομάδες, η κόρη αυτοκτόνησε».
• «Είδε στον ύπνο της την κόρη της που ζούσε στις Φιλιππίνες να τη ζητά και να ουρλιάζει, αλλά χωρίς φωνή. Μετά από μήνες έμαθε ότι η κόρη της κακοποιούνταν από τον θείο της».

Υπήρχαν επίσης όνειρα-οιωνοί για ασθένειες και για τον θάνατο φίλων και συγγενών πίσω στην πατρίδα:

• «Κάθε φορά που βλέπει μεγάλα κύματα και παλεύει να κρατηθεί στην επιφάνεια της θάλασσας, κάποιο μέλος της οικογένειας αρρωσταίνει τις επόμενες μέρες».
• «Κάθε φορά που βλέπει στο όνειρό της μια ομάδα ανθρώπων σε ένα δωμάτιο, ένας από αυτούς θα πεθάνει σύντομα».
• «Συχνά βλέπει ότι ανεβαίνει σε κάποιο σπίτι με τις σκάλες. Στο εσωτερικό του σπιτιού το τραπέζι είναι στρωμένο για φαγητό, σαν να περιμένει επισκέπτες. Όταν καταλάβει σε ποιο σπίτι βρίσκεται, το όνειρο σημαίνει ότι αυτό το άτομο θα αρρωστήσει ή θα πεθάνει σύντομα».

Οι γυναίκες έχουν δει αυτά τα όνειρα πάνω από μία φορά κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Μάλιστα, μια μητέρα ζητούσε απεγνωσμένα να χάσει αυτή τη δύναμη γιατί δεν μπορούσε να αντέξει το βάρος της. Οι βασικές τελετές των Babaylan εκτυλίσσονται γύρω από κάποια κηδεία – ίσως γι’ αυτό και τα όνειρά τους περιστρέφονται γύρω από τον θάνατο αγαπημένων. Η λέξη Babaylan ετυμολογείται από τον αυστρονησιακό όρο bali, που σημαίνει «περπατώ μαζί», επειδή η κύρια αποστολή τους είναι να διασφαλίζουν ότι η ψυχή αφήνει γαλήνια το σώμα και να τη βοηθούν να μεταβεί ομαλά στη μεταθανάτια ζωή.

Ο βωμός των ονείρων

Κατά τη διάρκεια των Open Days έφτιαξα έναν βωμό ονείρων σε συνδυασμό με ένα βίντεο-υφαντό των ονείρων τους. Συγκέντρωσα τα όνειρα των γυναικών και τα μετέτρεψα σε prompts [εντολές για λογισμικό AI] με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Μόλις δοθούν τα prompts, η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί τέσσερις εκδοχές του ονείρου σε διαφορετικά βίντεο. Ήταν ενδιαφέρον να βλέπω τέσσερις παρόμοιες αλλά όχι πανομοιότυπες εκδοχές. Μου θύμισε το πώς είναι να προσπαθείς να θυμηθείς ένα όνειρο, καθώς ανακαλείς διαφορετικές εκδοχές μιας σκηνής μέχρι να ξεθωριάσουν. Χρησιμοποίησα αυτές τις εικόνες –τις τέσσερις εκδοχές– και τις ενσωμάτωσα όλες στο βίντεο-υφαντό για να αποδώσω την εντύπωση μιας ανάμνησης.

Έφτιαξα τον βωμό για να υμνήσω τη δύναμη που υπάρχει μέσα στις Φιλιππινέζες που εργάζονται στο εξωτερικό. Αυτή η δύναμη μπορεί να είναι η Babaylan, η μητρότητα, η θυσία τους, ο δυναμισμός τους να βγάλουν τις οικογένειές τους από τη φτώχεια ή η ιερή θηλυκότητα μέσα τους. Ήταν ένας βωμός για την αναγνώριση της ομορφιάς και της δύναμης που διαθέτουν, παρά τις δυσμενείς καταστάσεις που αναγκάστηκαν να βιώσουν σε αυτή τη ζωή. Το πνεύμα τους αιωρείται πάνω από τον βωμό, κολυμπώντας σε αυτό το βίντεο-υφαντό των ονείρων, τα οποία αφηγούνται την ιστορία του κόσμου όπου ταξιδεύουν τη νύχτα.

Ήρθα να διερευνήσω το τοπίο των ονείρων της Φιλιππινέζας στην Ελλάδα, αλλά ανακάλυψα κάτι πιο βαθύ και πνευματικό: ότι η δύναμη της Babaylan εξακολουθεί στ’ αλήθεια να ζει σε κάποιες γυναίκες.

Περισσότερα ερωτήματα ανέκυψαν.

Τι συμβαίνει με αυτή τη δύναμη όταν δεν αναγνωρίζεται; Τι συμβαίνει όταν μένει ανεκμετάλλευτη; Ή μήπως η απόσταση –ο χώρος που μεσολαβεί ανάμεσα στην πατρίδα και στα αγαπημένα πρόσωπα– κάνει τον κόσμο των ονείρων ακόμη πιο δυνατό;