Οι συλλογές της Ωνασείου Βιβλιοθήκης

H Ελληνική Βιβλιοθήκη αποτελείται από βιβλία που αφορούν, κατά κύριο λόγο, την εκδοτική και τυπογραφική πορεία των Ελλήνων από τις απαρχές της τυπογραφίας τον 15ο αιώνα έως και τα μέσα του 20ού αιώνα. Η συγκεκριμένη συλλογή αριθμεί περισσότερους από 4.500 τίτλους. Στην Ελληνική Βιβλιοθήκη θησαυρίζονται αρχέτυπα και παλαίτυπα βιβλία, δείγματα της πρώιμης τυπογραφικής τέχνης του βιβλίου, λειτουργικά βιβλία του 16ου αιώνα και σπάνιες εκδόσεις από τυπογραφεία με βραχύβια δραστηριότητα. Στη συλλογή διαφυλάσσονται λογοτεχνικά κείμενα, λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, καθώς και διάφορες μελέτες φιλολογικού, ιστορικού, αρχαιολογικού, εκπαιδευτικού και εγκυκλοπαιδικού ενδιαφέροντος από την εποχή της πρώιμης Αναγέννησης έως την περίοδο του ύστερου Διαφωτισμού. Ακόμη, η συλλογή περιέχει και νεότερες εκδόσεις από τον 19ο και τον 20ό αιώνα, όπου μπορεί κανείς να διερευνήσει πτυχές της λογοτεχνίας και της νεοελληνικής ιστορίας από τη μετεπαναστατική περίοδο μέχρι και την εποχή της Κατοχής και του Εμφυλίου. Προσδιορίζοντας την ευρύτερη θεματική τους, όλα τα βιβλία της Ελληνικής Βιβλιοθήκης είναι ταξινομημένα σε θεματικές κατηγορίες.

Ανάμεσα στα τεκμήρια της Ελληνικής Βιβλιοθήκης βρίσκονται σημαντικά έργα της ιστορίας και του πολιτισμού, όπως για παράδειγμα οι πρώτες εκδόσεις των ομηρικών επών («Ιλιάδα» και «Οδύσσεια»), το «Χρονικό της Νυρεμβέργης», τυπωμένο το 1493, «Το Μέγα Ετυμολογικό Λεξικό» του Ζαχαρία Καλλιέργη, τυπωμένο το 1499 σε ελληνικό τυπογραφείο στη Βενετία, μικρόσχημες εκδόσεις (βιβλία τσέπης) του Άλδου Μανούτιου από τον 15ο και 16ο αιώνα, η διάσημη γαλλική Εγκυκλοπαίδεια («Encyclopédie») των Ντιντερό και Ντ’ Αλαμπέρ, ένα από τα λιγοστά αντίτυπα της «Ελληνικής Νομαρχίας», του πιο ριζοσπαστικού βιβλίου πριν από την Επανάσταση του 1821, κ.ά.

Η Περιηγητική Συλλογή αποτελείται από περίπου 3.000 τόμους Δυτικοευρωπαίων ταξιδιωτών, στους οποίους περιγράφεται ο χώρος της Μεσογείου και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης από τον 16ο έως τον 20ό αιώνα. Πρόκειται για γραπτές μαρτυρίες που περιλαμβάνουν έναν πολύτιμο θησαυρό γνώσεων και καλύπτουν διάφορους επιστημονικούς κλάδους, όπως λαογραφία, αρχαιολογία, κοινωνιολογία και γεωγραφία. Ανάμεσα στο πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό της Περιηγητικής Συλλογής ξεχωρίζουν τα «Γεωγραφικά» του Στράβωνα, που είναι ένας από τους πρώτους παγκόσμιους γεωγραφικούς άτλαντες, το περίφημο έργο «Οικουμένης Περιήγησις» του Διονυσίου Περιηγητή, μια έμμετρη γεωγραφική πραγματεία με τεράστια απήχηση κατά την αρχαιότητα που αποτελούσε και εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, αλλά και η «Περιγραφή της Αιγύπτου» («Description de l’Égypte ou Recueil des observations et des recherches qui ont été faites en Égypte pendant l’expédition de l’armée française, publié par les ordres de Sa Majesté l’Empereur Napoléon le Grand») με λεπτομερείς περιγραφές της αρχιτεκτονικής, της γεωγραφίας, της ιστορίας, της τέχνης και άλλων πτυχών της Αιγύπτου. Η συλλογή φιλοξενεί, επίσης, πολύτομα έργα γνωστών Ευρωπαίων περιηγητών, όπως ήταν ο Edward D. Clarke, ο Richard Pococke, ο François Pouqueville, ο Edward Dodwell, ο George Wheler και ο Vincenzo Maria Coronelli.

Η Προσωπική Βιβλιοθήκη του Αριστοτέλη Ωνάση αποτελείται από 1.300 τόμους, οι οποίοι βρίσκονταν στο προσωπικό του γραφείο στο Μόντε Κάρλο και καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος θεμάτων, από ναυτιλιακά και επιχειρηματικά μέχρι ιστορικά και λογοτεχνικά. Μεγάλο μέρος της Προσωπικής Βιβλιοθήκης του Ωνάση αποτελούν ιστορικές και ναυτιλιακές μελέτες, εγκυκλοπαίδειες, λεξικά, κείμενα της ελληνικής και ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, ταξιδιωτικές μαρτυρίες, βιβλία ζωγραφικής και αρχιτεκτονικής. Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει κυρίως εκδόσεις του 19ου και 20ού αιώνα, πολλές από αυτές με χειρόγραφες αφιερώσεις προς τον Αριστοτέλη Ωνάση και τα μέλη της οικογένειάς του από σημαντικές προσωπικότητες του πολιτικού και πνευματικού κόσμου της εποχής.

Το Ιστορικό & Λογοτεχνικό Αρχείο αποτελείται από περίπου 500 αρχειακά τεκμήρια (χειρόγραφα, έντυπα και δακτυλόγραφα) σημαντικών προσωπικοτήτων από τον πολιτικό, στρατιωτικό και πνευματικό κόσμο της Ελλάδας και καλύπτει κυρίως την περίοδο από τις αρχές του 19ου έως τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Στα χειρόγραφα τεκμήρια του Αρχείου συγκαταλέγονται επιστολές, στρατιωτικές εκθέσεις και αναφορές, ημερολόγια, λογοτεχνικά και φιλολογικά κείμενα, χειρόγραφα ποιημάτων από σημαντικά πρόσωπα του πολιτικού, στρατιωτικού και πνευματικού χώρου της Ελλάδας, όπως ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Κωστής Παλαμάς, ο Γιώργος Σεφέρης κ.ά. Η κατηγορία των εντύπων συγκροτείται από ποικίλου περιεχομένου μονόφυλλα, δίφυλλα, φυλλάδια και φύλλα εφημερίδων, μεταξύ άλλων, με αγγελίες, προκηρύξεις, πολιτικά, στρατιωτικά και λογοτεχνικά κείμενα, κυρίως από την προεπαναστατική περίοδο και τα πρώτα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, αλλά και από τα χρόνια της Κατοχής στην Ελλάδα.

Το Αρχείο Καβάφη, συγκροτούμενο από 2.000 και πλέον τεκμήρια, περιλαμβάνει χειρόγραφα ποιημάτων, έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά κείμενα, προσωπικά αντικείμενα, άρθρα και μελέτες για το έργο του και σημειώσεις του σπουδαίου Αλεξανδρινού ποιητή. Το Ίδρυμα Ωνάση προχώρησε στην ψηφιοποίηση, αναλυτική τεκμηρίωση και δημοσίευση του αρχείου το 2019, καθώς και της βιβλιοθήκης Καβάφη το 2024, με απώτερο σκοπό την ελεύθερη διάθεσή τους στο κοινό. Το αρχείο Καβάφη, η βιβλιοθήκη Καβάφη, καθώς και η συλλογή προσωπικών αντικειμένων και έργων τέχνης με αναφορές στον ποιητή στεγάζονται μόνιμα σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο Αρχείο Καβάφη, στην οδό Φρυνίχου 16 στην Πλάκα.

Το Αρχείο Ωνάση περιλαμβάνει πάνω 1.500.000 τεκμήρια και καλύπτει όλη την περίοδο της επιχειρηματικής δραστηριότητας του Αριστοτέλη Ωνάση (1924–1975), αλλά και τη δράση του Ιδρύματος από το 1975 μέχρι το 2009. Στο πλαίσιο ερευνητικού έργου, το οποίο είχε ανατεθεί από το Ίδρυμα Ωνάση στο Κέντρο Ναυτιλιακής Ιστορίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (2017-21), δημιουργήθηκε το 2023 και η εμβληματική έκδοση για την επιχειρηματική ιστορία του Αριστοτέλη Ωνάση, «Ιστορία των Επιχειρήσεων Ωνάση 1924–1975». Η έρευνα και ο εμπλουτισμός του Αρχείου Ωνάση συνεχίζονται.