Το 399 π.Χ. ο Σωκράτης αντιμετώπισε στην Αθήνα τις κατηγορίες ότι δεν σέβεται τους θεούς της πόλης, ότι εισάγει καινά δαιμόνια και ότι διαφθείρει τους νέους. Δικάστηκε από το Δικαστήριο της Ηλιαίας, το οποίο αποτελείτο από 500 Αθηναίους πολίτες, και καταδικάστηκε σε θάνατο. Είκοσι πέντε αιώνες αργότερα, διακεκριμένοι ανώτατοι δικαστές και νομικοί από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ συμμετείχαν στην επανάληψη της Δίκης του Σωκράτη στις 25 Μαΐου 2012 στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Οι δικαστές αλλά και το κοινό αθώωσαν κατά πλειοψηφία τον αρχαίο στοχαστή. 

Οι δικαστές ισοψήφισαν στην απόφασή τους, με ψήφους πέντε κατά και πέντε υπέρ της καταδίκης του Σωκράτη και, ως εκ τούτου, δεν καταδίκασαν τον Σωκράτη. Περισσότερο ένθερμο υπέρ του Αθηναίου φιλοσόφου ήταν το κοινό, το οποίο ψήφισε με 584 ψήφους υπέρ της αθώωσής του, έναντι 282 που ψήφισαν την ενοχή του. 

Τη δίκη παρακολούθησαν ζωντανά από το διαδίκτυο τουλάχιστον 38.500 μοναδιαίοι χρήστες, ενώ συνεχίζουν να την παρακολουθούν πολλοί ακόμη χρήστες και μετά το πέρας της, αφού είναι διαρκώς διαθέσιμη στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.sgt.gr/dikisocrati. Η σελίδα σημείωσε 5,3 εκατομμύρια επισκέψεις, ενώ το διεθνές κοινό προερχόταν κυρίως από την Ελλάδα, τη Μεγάλη Βρετανία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γερμανία, την Κύπρο, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και τον Καναδά. Δικαστές και κοινό κλήθηκαν να αποφασίσουν εάν ο Σωκράτης τελικά καταδικάστηκε επειδή τόλμησε να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του ή γιατί τα «καινά δαιμόνια» που εισήγαγε είχαν στόχο να βλάψουν την αθηναϊκή δημοκρατία. Η ιδέα για την επανάληψη της Δίκης του Σωκράτη προέκυψε από μια μελέτη του προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνη Παπαδημητρίου, και από ενδιαφέρουσες συζητήσεις που είχε σχετικά με το πολιτικό φαινόμενο της φιλοσοφικής αθωότητας και της πολιτικής ενοχής του Σωκράτη. 

Στη διαδικασία επανάληψης της Δίκης του Σωκράτη προήδρευσε η Loretta Preska, πρόεδρος του Αμερικανικού Περιφερειακού Δικαστηρίου της Νότιας Περιφέρειας της Νέας Υόρκης. Το σώμα των δικαστών το αποτελούσαν: ο λόρδος Richard Aikens, μέλος του Εφετείου της Αγγλίας και της Ουαλίας∙ η Sophie-Caroline de Margerie, μέλος του γαλλικού Συμβουλίου της Επικρατείας (πατήστε εδώ για να διαβάσετε την εισήγησή της στα αγγλικά)∙ ο Pierre Delvolvé, μέλος της Ακαδημίας Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών της Γαλλίας (πατήστε εδώ για να διαβάσετε την εισήγησή του στα γαλλικά)∙ ο δρ Giusep Nay, πρώην πρόεδρος του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου της Ελβετίας (πατήστε εδώ για να διαβάσετε την εισήγησή του στα γαλλικά)∙ η Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη, ακαδημαϊκός, ομότιμη καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου, πρώην πρόεδρος της Βουλής∙ ο Βασίλειος Ρήγας, πρώην Αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου∙ ο σερ Stephen Sedley, μέλος του Εφετείου της Αγγλίας και της Ουαλίας∙ ο François Terré, μέλος της Ακαδημίας Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών της Γαλλίας (πατήστε εδώ για να διαβάσετε την εισήγησή του στα γαλλικά)∙ και ο Harm Peter Westermann, καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν της Γερμανίας.  

Υπέρ Σωκράτους τάχθηκαν οι δικηγόροι Michael Beloff, QC, από την Αγγλία (πατήστε εδώ για να διαβάσετε την εισήγησή του στα αγγλικά) και Patrick Simon από τη Γαλλία (πατήστε εδώ για να διαβάσετε την εισήγησή του στα γαλλικά). Υπέρ Αθηναίων τοποθετήθηκαν ο Ηλίας Αναγνωστόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Ποινικών και Εγκληματολογικών Σπουδών και δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω (πατήστε εδώ για να διαβάσετε την εισήγησή του στα αγγλικά), και ο δικηγόρος και πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, δρ Αντώνης Παπαδημητρίου (πατήστε εδώ για να διαβάσετε την εισήγησή του στα ελληνικά). 

Με τη γνώση των ιστορικών πηγών να φωτίζει τη σύγχρονη δικαστική διαμάχη, οι συμμετέχοντες νομικοί διερεύνησαν σε βάθος τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα πίσω από τις κατηγορίες που αντιμετώπισε ο Σωκράτης και τα εξακόντισαν στο σήμερα. Οι συνήγοροι τόσο του Σωκράτη όσο και της πόλεως των Αθηναίων κράτησαν ζωντανό το ενδιαφέρον του κοινού καθ’ όλη τη διάρκεια της δίκης, με συναρπαστικές αγορεύσεις, χειμαρρώδη λόγο και πλήθος επιχειρημάτων. 

Εκπροσωπώντας την κατηγορούσα αρχή, ο Αντώνης Παπαδημητρίου εξήγησε ότι ο Σωκράτης φέρει την ευθύνη πράξεων των οποίων το νόημα οι κατηγορίες δεν έχουν αποδώσει στην έκταση και στο βάθος που πρέπει. «Ο Σωκράτης», τόνισε, «ήταν ο πνευματικός, ο ιδεολογικός ηγέτης των Τριάκοντα Τυράννων της Αθήνας. Διαφθείρει τους νέους κάνοντάς τους οπαδούς της Ολιγαρχίας και εχθρούς της Δημοκρατίας. Επίσης, κατηγορείται γιατί δεν σέβεται τους θεούς αυτής της πόλης, δηλαδή τους δημοκρατικούς θεούς και άρα τους δημοκρατικούς θεσμούς». 

Ο κατήγορος Ηλίας Αναγνωστόπουλος συμπλήρωσε ότι «μόλις τέσσερα χρόνια πριν από τη δίκη, το 403 π.Χ., είχε αποκατασταθεί η αθηναϊκή δημοκρατία. Οι Αθηναίοι γνώριζαν πως η δημοκρατία ήταν τρωτή και πως είχε εχθρούς, τόσο μέσα στην πόλη όσο και από άλλες πόλεις, οι οποίοι επιχειρούσαν να βλάψουν το πολίτευμα».

Κλείνοντας την αγόρευσή τους, οι δύο κατήγοροι παρατήρησαν: «Σας ζητούμε να μην καταδικάσετε την Αθήνα, να μην πιστέψετε ότι η Αθήνα αδίκησε τον Σωκράτη, αλλά ότι ο πολίτης Σωκράτης έβαλε σε κίνδυνο την αθηναϊκή δημοκρατία. Η Δημοκρατία κινδύνεψε και αμύνθηκε ως όφειλε».

Τις κατηγορίες επιχείρησαν να αντικρούσουν οι συνήγοροι του Σωκράτη, Michael Beloff και Patrick Simon, επισημαίνοντας ότι ο Σωκράτης κατηγορήθηκε για διαφθορά των νέων, αλλά «το να εκπαιδεύεις τους νέους δεν είναι αδίκημα, το να εκφέρεις την άποψή σου δεν είναι αδίκημα. Γιατί να ποινικοποιήσουμε την έκφραση των ιδεών που δεν ήταν σύμφωνες με την εποχή τους;»

«Μπορεί ανάμεσα στους μαθητές του Σωκράτη να βρίσκονταν κάποιοι από τους Τριάκοντα, ωστόσο είχε τόσους άλλους μαθητές», σημείωσε ο Michael Beloff. «Ο Σωκράτης δεν πίστευε στη δημοκρατία, ήταν σκεπτικιστής, αλλά δεν πίστευε ούτε στην ολιγαρχία. Εξάλλου, δεν έχουμε κανένα στοιχείο για συμμετοχή του σε βίαιη πράξη». 

Οι δύο συνήγοροι του Σωκράτη έκλεισαν την αγόρευσή τους σημειώνοντας: «Η Ιστορία θα γράψει ότι η Αθήνα ήταν η κοιτίδα της ελευθερίας του λόγου, της δημοκρατίας και των τεχνών. Από εσάς εξαρτάται να μην πουν ότι η πόλη αυτή δολοφόνησε τον μεγαλύτερό της φιλόσοφο».

Αιτιολογώντας την απόφασή της να ψηφίσει υπέρ της ενοχής του Σωκράτη, η πρόεδρος των δικαστών, Loretta Preska, επεσήμανε: «Η άρνηση του σεβασμού προς τους θεούς και την πόλη σημαίνει προδοσία από τον Σωκράτη, ενώ και με τη διδασκαλία του δηλητηριάζει τις ψυχές των νέων. Για τη δημοκρατία, τις αξίες, τις παραδόσεις και την ευσέβεια, στις οποίες οι Αθηναίοι πιστεύουμε, θα πρέπει να ψηφίσω την ενοχή του».

Ο François Terré, που ψήφισε υπέρ της αθώωσης του Σωκράτη, υπογράμμισε: «Ο Σωκράτης ήταν φιλόσοφος, και ένας φιλόσοφος αποτελεί εύκολο στόχο. Ωστόσο, μας έδωσε το μεγαλύτερο δώρο του κόσμου, το δικαίωμα στην αμφιβολία». 

Αντίστοιχη εκδήλωση διοργάνωσε τον Μάιο του 2011 το θυγατρικό Ίδρυμα Ωνάση στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Νέας Υόρκης, το οποίο είχε αθωώσει τον Σωκράτη. Δείτε σχετικά το τεύχος 52 του ΑΩ, καθώς και στο διαδίκτυο: http://www.onassis.gr/enim_deltio/52_11/event_1.php.

Μπορείτε να παρακολουθήσετε τη Δίκη του Σωκράτη στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, επιλέγοντας τη γλώσσα της προτίμησής σας (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά), ενώ περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://www.sgt.gr/gr/programme/event/688. 

Αναλυτική παρουσίαση της Δίκης του Σωκράτη στο επόμενο τεύχος του ΑΩ.